Spis treści:
Co to jest ganglion nadgarstka?
Ganglion nadgarstka to łagodny, podskórny guz, który powstaje jako torbiel wypełniona przezroczystym, galaretowatym płynem. Najczęściej lokalizuje się na grzbietowej stronie nadgarstka, gdzie dzięki otaczającej go tkance łącznej ma sprężystą konsystencję. Jego rozmiar waha się od kilku milimetrów do kilku centymetrów i często zmienia się w zależności od aktywności ręki.
Zazwyczaj objawia się jako wyczuwalny guzek, który bywa mylony z przerostem kostnym. Choć jest to zmiana łagodna i nienowotworowa, może powodować ból przy ruchach lub dotyku, ograniczać zakres ruchu oraz powodować dyskomfort. W niektórych przypadkach uciska nerwy, co prowadzi do drętwienia, mrowienia lub osłabienia siły mięśni dłoni.
Powstawanie ganglionu związane jest z nadmierną produkcją płynu w stawie lub pochewce ścięgnistej, często wywołaną przeciążeniami, mikrourazami lub stanami zapalnymi tkanek wokół nadgarstka. Znajomość objawów ułatwia prawidłową diagnozę oraz dobór skutecznego leczenia, które może obejmować obserwację, terapię zachowawczą, a w niektórych przypadkach także zabieg chirurgiczny.
Jak powstaje ganglion nadgarstka?
Ganglion powstaje, gdy nadmiar płynu stawowego zbiera się i wypukla torebkę stawową lub pochewkę ścięgnistą, tworząc galaretowatą torbiel. Najczęściej pojawia się na grzbietowej części nadgarstka, gdzie stawy i ścięgna są szczególnie narażone na przeciążenia.
Przyczyną są mikrourazy oraz uszkodzenia torebek i pochewek, które wywołują miejscowy obrzęk oraz stan zapalny. Powtarzające się ruchy i przeciążenia podnoszą ryzyko powstania tej zmiany. Osłabienie tkanki łącznej prowadzi do rozciągnięcia struktur, co ułatwia wyciekanie płynu i formowanie charakterystycznego guzka.
Ganglion jest efektem zaburzonej równowagi między wytwarzaniem a odpływem płynu stawowego. Choć jest to zmiana łagodna, często wiąże się z bólem, ograniczoną ruchomością i uczuciem dyskomfortu podczas korzystania z ręki.
Przyczyny powstawania ganglionu nadgarstka
Najczęściej ganglion pojawia się w wyniku nadprodukcji płynu stawowego oraz uszkodzeń torebki stawowej i pochewki ścięgnistej. Przewlekłe mikrourazy i przeciążenia prowadzą do rozciągnięcia i pęknięć tkanki łącznej, sprzyjając tworzeniu się torbieli. Stany zapalne, takie jak zapalenie pochewek, dodatkowo potęgują ryzyko.
Gangliony najczęściej diagnozuje się u osób wykonujących powtarzające się ruchy dłoni, jak pracownicy fizyczni, sportowcy czy użytkownicy komputerów. Nawet niewielkie urazy mogą uszkodzić błonę maziową i spowodować nadprodukcję płynu, objawiającą się charakterystycznym guzkiem.
Rola tkanki łącznej, torebek stawowych i pochewek ścięgnistych
Tkanka łączna stanowi podporę dla torebek stawowych i pochewek ścięgnistych, które stabilizują stawy oraz produkują płyn maziowy. Uszkodzenia tych struktur wywołują nadmierne wydzielanie płynu i jego zatrzymywanie w zamkniętej przestrzeni, co skutkuje powstaniem torbieli.
Mikrourazy i stany zapalne naruszają torebki i pochewki, zwiększając wydzielanie płynu. Urazy więzadeł oraz przewlekłe zapalenia obniżają stabilność stawu, sprzyjając nie tylko powstawaniu torbieli, lecz także bólom i problemom z ruchomością.
Do precyzyjnej diagnozy i leczenia niezbędna jest ocena stanu tkanek, możliwa dzięki badaniom ultrasonograficznym oraz współpracy ortopedy z fizjoterapeutą.
Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia ganglionu
Ryzyko powstania ganglionu wzrasta przy powtarzających się ruchach i przeciążeniach nadgarstka. Intensywna praca manualna, mikrourazy oraz uszkodzenia torebek i pochewek sprzyjają tworzeniu się torbieli. Również stany zapalne spowodowane przeciążeniem odgrywają znaczącą rolę.
Zmiany te częściej pojawiają się u kobiet między 15. a 40. rokiem życia oraz u osób narażonych na ciągłe obciążenia nadgarstka, jak wioślarze, tenisiści czy pracownicy komputerowi. Skuteczną profilaktyką są regularne przerwy i ćwiczenia rozciągające podczas pracy.
Jakie są objawy ganglionu nadgarstka?
Ganglion objawia się jako twardy lub galaretowaty guzek pod skórą na grzbietowej stronie nadgarstka. Jego wielkość zmienia się – rozszerza się podczas aktywności, a zmniejsza w czasie spoczynku.
Typowe symptomy to ból przy ruchu lub ucisku, obrzęk, uczucie dyskomfortu oraz ograniczona ruchomość. Czasem torbiel uciska nerwy, wywołując drętwienie, mrowienie i osłabienie mięśni dłoni – objawy, które mogą przypominać zespół cieśni nadgarstka.
Ganglion może utrudniać poruszanie stawem, powodując ból i sztywność, co przeszkadza w codziennych czynnościach. Dodatkowo często stanowi defekt kosmetyczny, który budzi niepokój pacjentów. W przypadku bólu, zaburzeń czucia czy szybkiego powiększania się guzka, wskazana jest konsultacja lekarska.
Widoczny guzek i zmiana estetyczna
Ganglion przypomina kulisty, galaretowaty guz pod skórą, którego rozmiar zmienia się w zależności od ruchów nadgarstka. To ważny defekt kosmetyczny, który najczęściej odczuwa się jako twardy guzek, budzący obawy szczególnie u młodych, aktywnych osób.
Na skórze czasem pojawiają się zmiany związane z jej podrażnieniem lub rozciągnięciem. To właśnie najczęściej pierwsza zauważona przez pacjenta dolegliwość, która kieruje go do lekarza. Diagnostyka obejmuje badanie kliniczne oraz ultrasonografię, pozwalające odróżnić torbiel od innych zmian.
Regularne monitorowanie jest istotne, ponieważ rozmiar i dolegliwości mogą się zmieniać pod wpływem przeciążeń. Skuteczne leczenie i rehabilitacja, prowadzone we współpracy z ortopedą i fizjoterapeutą, pomagają zmniejszyć objawy i zapobiegają nawrotom.
Dolegliwości bólowe i dyskomfort
Ból i dyskomfort wynikają z ucisku torbieli na torebkę stawową, ścięgna oraz nerwy. Nasila się podczas ruchu, obciążenia i dotyku, szczególnie przy powtarzających się czynnościach. Towarzyszy mu sztywność oraz tkliwość w okolicy guzka, które ograniczają ruchomość i siłę chwytu.
Stany zapalne tkanek otaczających torbiel nasilają ból oraz obrzęk. Ucisk nerwów objawia się drętwieniem, mrowieniem oraz osłabieniem mięśni dłoni, a te symptomy bywają mylone z zespołem cieśni nadgarstka.
Badania takie jak USG i rezonans magnetyczny pozwalają ocenić ganglion i jego wpływ na otaczające struktury. Leczenie zachowawcze obejmuje odciążenie, stosowanie ortez, fizykoterapię oraz leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Domowe metody, takie jak ciepłe okłady czy maści, mogą łagodzić objawy.
Unikanie przeciążeń i regularna rehabilitacja pomagają ograniczyć dolegliwości i zatrzymać powiększanie się torbieli.
Objawy neurologiczne: drętwienie, mrowienie, osłabienie mięśni
Ganglion może uciskać nerwy, zwłaszcza nerw pośrodkowy oraz nerw łokciowy, co skutkuje drętwieniem, mrowieniem i osłabieniem mięśni dłoni. Te symptomy często przypominają zespół cieśni nadgarstka, dlatego precyzyjna diagnostyka obrazowa jest niezbędna.
Fizjoterapia, skupiona na odciążeniu nadgarstka i wzmocnieniu mięśni, przynosi ulgę. W przypadku nasilonych lub nawracających objawów, może być konieczna operacja usunięcia torbieli wraz z fragmentem torebki lub pochewki.
Ograniczenie ruchomości nadgarstka
Ganglion często ogranicza ruchy nadgarstka z powodu bólu, ucisku na torebkę i ścięgna oraz podwyższonego ciśnienia wewnątrz stawu. Torbiel może powodować konflikt ścięgien, co nasila ból i utrudnia zginanie dłoni.
Ucisk na nerwy wywołuje osłabienie mięśni, drętwienie i mrowienie, co pogarsza zakres oraz jakość ruchów. Proces rehabilitacji obejmuje techniki manualne, ultradźwięki, laseroterapię oraz stosowanie ortez, które stabilizują nadgarstek i chronią przed przeciążeniami.
Regularne ćwiczenia rozciągające i wzmacniające zapobiegają zesztywnieniu stawu i poprawiają jego funkcję. Diagnostyka opiera się na badaniu klinicznym oraz badaniach USG i MRI.
Kompleksowa opieka ortopedyczna i fizjoterapeutyczna pomaga zmniejszyć ból i obrzęk oraz przywrócić sprawność nadgarstka.
Jak diagnozuje się ganglion nadgarstka?
Rozpoznanie opiera się przede wszystkim na badaniu klinicznym oraz wywiadzie lekarskim. Ortopeda ocenia obecność guzka, jego rozmiar, konsystencję oraz powiązanie z bólem i ewentualnymi objawami neurologicznymi. Charakterystyczne jest zmienne powiększanie się torbieli podczas aktywności fizycznej.
Potwierdzenie diagnozy wymaga zastosowania badań obrazowych – ultrasonografii (USG), która pozwala ocenić lokalizację, wielkość i zawartość torbieli oraz jej relacje z torebką stawową i pochewką. W bardziej skomplikowanych przypadkach stosuje się rezonans magnetyczny (MRI), który dokładnie obrazowo przedstawia położenie torbieli względem otaczających tkanek. Badanie RTG jest użyteczne do wykluczenia zmian kostnych i innych patologii.
Diagnostyka pozwala także ocenić ryzyko ucisku nerwów oraz wpływ ganglionu na funkcję ręki, co ułatwia wybór odpowiedniej terapii. Współpraca ortopedy z fizjoterapeutą zapewnia kompleksową opiekę nad pacjentem.
Badanie kliniczne i wywiad
Podstawą postawienia diagnozy jest szczegółowe badanie lekarza oraz rozmowa z pacjentem. Ocenia się cechy guzka, obecność bólu oraz symptomy neurologiczne. Wywiad obejmuje również historię dolegliwości, codzienną aktywność oraz przebyte urazy.
Sprawdzenie zakresu ruchomości oraz ocena defektu estetycznego pomaga określić wpływ ganglionu na komfort życia pacjenta. Wstępne rozpoznanie uzupełniają badania obrazowe, które pozwalają potwierdzić diagnozę i zaplanować leczenie.
Badania obrazowe: USG, rezonans magnetyczny (MRI), RTG
Ultrasonografia to podstawowe badanie ukazujące torbiel jako obszar wypełniony płynem. Pozwala ocenić ścięgna, torebki i naczynia, a także z precyzją wykonać punkcję.
MRI uzupełnia diagnostykę w trudniejszych przypadkach, dokładnie pokazując anatomię i relacje torbieli z więzadłami, pochewkami oraz nerwami. Umożliwia wykluczenie innych schorzeń.
RTG służy do eliminacji zmian kostnych, ponieważ ganglion to zmiana miękkotkankowa niewidoczna na zdjęciach rentgenowskich.
Połączenie tych badań pozwala na precyzyjne rozpoznanie i skuteczne planowanie terapii.
Rola ortopedy w diagnostyce ganglionu
Ortopeda przeprowadza wywiad i badanie palpacyjne, oceniając guzek oraz jego wpływ na funkcję ręki i ból. Wyklucza inne patologie, zleca badania obrazowe (USG, MRI, RTG), które potwierdzają diagnozę oraz określają stopień zaawansowania i ryzyko ucisku nerwów.
Na podstawie wyników decyduje o wdrożeniu leczenia – czy to terapii zachowawczej, punkcji, czy operacji. Współpraca z fizjoterapeutą jest kluczowa dla osiągnięcia najlepszych efektów.
Metody leczenia ganglionu nadgarstka
Wybór metody terapii zależy od objawów oraz stopnia zaawansowania ganglionu i obejmuje leczenie zachowawcze, farmakologiczne oraz inwazyjne.
Terapia zachowawcza polega na stabilizacji nadgarstka za pomocą ortez lub unieruchomienia, co zmniejsza podrażnienia torbieli i ogranicza jej powiększanie. Fizykoterapia, na przykład ultradźwięki, laser czy pole magnetyczne, działa przeciwzapalnie, łagodzi ból i wspiera krążenie oraz ruchomość.
Zabiegi manualne oraz kinesiotaping stabilizują staw i zmniejszają napięcie mięśniowe.
Farmakologicznie stosuje się leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, takie jak NLPZ czy paracetamol, które łagodzą dolegliwości i uzupełniają inne formy terapii. Przy nasilonym zapaleniu można podać miejscowo kortykosteroidy.
Punkcja, wykonywana pod kontrolą USG, usuwa płyn i czasem jest łączona z iniekcją kortykosteroidów. Zabieg pomaga złagodzić objawy i zmniejszyć ryzyko nawrotu, ale nie usuwa przyczyny powstawania torbieli.
Operacja zalecana jest, gdy metody zachowawcze zawodzą lub pojawiają się powikłania. Polega na usunięciu torbieli wraz z fragmentem torebki lub pochewki i może być wykonana tradycyjnym wycięciem lub artroskopią. Po zabiegu konieczna jest rehabilitacja.
Domowe sposoby, takie jak okłady z czarnej herbaty, imbiru lub olejku kadzidłowego oraz delikatny masaż, wspierają leczenie i przynoszą ulgę. Jednak samodzielne nakłuwanie torbieli jest zabronione.
Pełne leczenie powinno być prowadzone pod kontrolą ortopedy i fizjoterapeuty, aby zminimalizować ryzyko nawrotów i przywrócić pełną funkcję nadgarstka.
Leczenie zachowawcze: unieruchomienie, odciążanie, ortezy
Stabilizacja nadgarstka za pomocą szyn lub opasek ogranicza ruch i zmniejsza podrażnienie torebki oraz pochewki. Odciążanie ręki podczas powtarzających się czynności minimalizuje mikrourazy oraz nadprodukcję płynu.
Ortezy utrzymują nadgarstek w optymalnej pozycji, co łagodzi ból i obrzęk. Choć nie zawsze likwidują ganglion, znacząco poprawiają komfort pacjenta.
Współpraca z fizjoterapeutą umożliwia dobór odpowiednich ortez i ćwiczeń, zwiększając efektywność leczenia.
Fizjoterapia i zabiegi fizykoterapeutyczne
Fizjoterapia pomaga zmniejszyć ból, poprawić ruchomość oraz ograniczyć obrzęk. Zabiegi takie jak ultradźwięki, laser czy pole magnetyczne poprawiają ukrwienie i przyspieszają regenerację tkanek. Kinesiotaping stabilizuje staw i redukuje napięcia mięśniowe, a terapia manualna oraz masaże pomagają rozluźnić napięte mięśnie.
Część ćwiczeń skupia się na rozciąganiu i wzmacnianiu, co zapobiega nawrotom i wspiera funkcję nadgarstka. Rehabilitacja po operacji przyspiesza powrót do pełnej sprawności.
Ścisła współpraca z ortopedą pozwala na indywidualne dopasowanie terapii.
Leczenie farmakologiczne: leki przeciwzapalne i przeciwbólowe
Leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen czy naproksen, oraz paracetamol pomagają złagodzić ból i zmniejszyć stan zapalny. Miejscowe preparaty zmniejszają obrzęk i uczucie tkliwości.
Farmakoterapia uzupełnia inne metody leczenia, poprawiając komfort pacjenta. Długotrwałe stosowanie wymaga jednak nadzoru lekarskiego ze względu na ryzyko działań niepożądanych.
Punkcja i aspiracja ganglionu z ewentualnym podaniem leków kortykosteroidowych
Punkcja polega na nakłuciu torbieli i odsączeniu płynu pod kontrolą USG, co zwiększa dokładność i bezpieczeństwo zabiegu. Pomaga zmniejszyć objętość guzka, ból oraz napięcie.
Podanie kortykosteroidów podczas procedury łagodzi stan zapalny i obrzęk. Chociaż jest to skuteczna metoda, torbiel może nawrócić, ponieważ przyczyny powstawania pozostają.
Zabieg stosuje się zwłaszcza tam, gdzie operacja jest przeciwwskazana lub odłożona w czasie. Po punkcji warto stosować unieruchomienie i rehabilitację, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu.
Domowe sposoby na łagodzenie objawów ganglionu
Delikatny masaż poprawia krążenie i pomaga zmniejszyć napięcie wokół torbieli, jednak nie zaleca się silnego ucisku. Ciepłe okłady wspomagają odpływ płynów i łagodzą sztywność.
Naturalne preparaty, takie jak olejek kadzidłowy, korzeń imbiru czy mocno zaparzona czarna herbata, wykazują działanie przeciwzapalne i mogą zmniejszyć widoczność torbieli. Maści z żywokostu wspierają regenerację tkanek.
Ważne jest unikanie nadmiernego obciążania nadgarstka oraz stosowanie stabilizacji. Metody domowe uzupełniają profesjonalne leczenie, ale nie zastępują konsultacji lekarskiej.
Samodzielne nakłuwanie czy usuwanie torbieli jest surowo zabronione.
Kiedy konieczne jest leczenie operacyjne ganglionu nadgarstka?
Operacja staje się konieczna przy silnym bólu, znacznym ograniczeniu ruchomości lub przewlekłym ucisku nerwów, objawiającym się drętwieniem, mrowieniem oraz osłabieniem mięśni dłoni. Wskazaniem są również nawracające torbiele po wcześniejszych punkcjach oraz rosnący ganglion, który stanowi defekt estetyczny.
Zabieg polega na usunięciu torbieli wraz z fragmentem torebki lub pochewki, co zmniejsza ryzyko nawrotu. Metody operacyjne obejmują klasyczne wycięcie otwarte lub mniej inwazyjną artroskopię. Decyzję podejmuje ortopeda na podstawie badania klinicznego oraz obrazowego.
Po operacji niezbędna jest rehabilitacja, która wspiera powrót ruchomości i siły, zapewniając trwały rezultat leczenia.
Wskazania do zabiegu chirurgicznego
Operację zaleca się, gdy leczenie zachowawcze okazuje się nieskuteczne lub ganglion powoduje nasilający się ból, znaczną utratę ruchomości oraz objawy neurologiczne. Interwencję rozważa się również w przypadku nawracających torbieli czy zmian utrudniających codzienne funkcjonowanie oraz wywołujących defekt kosmetyczny.
Decyzję o zabiegu podejmuje ortopeda na podstawie objawów i wyników badań obrazowych.
Metody operacyjne: wycięcie otwarte i artroskopia
Wycięcie otwarte to zabieg polegający na usunięciu torbieli wraz z fragmentem torebki lub pochewki pod znieczuleniem. Metoda ta pozwala dokładnie usunąć zmianę i zmniejsza ryzyko nawrotów.
Artroskopia to mniej inwazyjna procedura przeprowadzana przez niewielkie nacięcia z użyciem kamery i specjalistycznych narzędzi. Poza usunięciem torbieli, pozwala również leczyć towarzyszące uszkodzenia. Charakteryzuje się krótszym czasem gojenia i mniejszą liczbą powikłań.
Wybór metody zależy od rozmiaru, umiejscowienia torbieli oraz stanu otaczających tkanek. Po operacji kluczowa jest rehabilitacja wspierająca powrót do pełnej sprawności.
Rekonwalescencja i rehabilitacja po operacji
Okres rekonwalescencji trwa zazwyczaj od 4 do 6 tygodni. Po zabiegu stosuje się unieruchomienie nadgarstka ortezą lub opatrunkiem, co wspomaga gojenie oraz zmniejsza ból i obrzęk.
Rehabilitacja rozpoczyna się po zdjęciu unieruchomienia i obejmuje ćwiczenia zakresu ruchu, wzmacnianie mięśni oraz różne formy fizykoterapii, takie jak terapia manualna, ultradźwięki, laser czy magnetoterapia. Zabiegi te przyspieszają regenerację tkanek.
Regularne ćwiczenia ograniczają ryzyko zesztywnienia i przeciążeń, poprawiają krążenie oraz metabolizm. W razie potrzeby stosuje się kinesiotaping oraz terapię przeciwbólową.
Stopniowe wprowadzanie aktywności i unikanie nadmiernych obciążeń są kluczowe dla prawidłowego procesu gojenia i funkcji nadgarstka. Współpraca z lekarzem ortopedą oraz fizjoterapeutą pozwala na indywidualne dopasowanie planu rehabilitacji.
Jak zapobiegać powstawaniu ganglionu nadgarstka?
Profilaktyka opiera się na ograniczeniu przeciążeń i mikrourazów nadgarstka. Ergonomiczne stanowisko pracy, unikanie powtarzających się, intensywnych ruchów oraz stosowanie odpowiednich narzędzi i ortez pomaga zredukować napięcie i ryzyko uszkodzeń.
Regularne ćwiczenia rozciągające oraz wzmacniające mięśnie i więzadła poprawiają stabilizację oraz ruchomość stawu. Proste ćwiczenia i masaże zmniejszają napięcie mięśniowe i poprawiają krążenie, co przeciwdziała gromadzeniu się płynu.
Przerwy podczas pracy manualnej lub przy komputerze minimalizują zmęczenie i przeciążenia. Ważne jest również unikanie gwałtownych urazów i wdrażanie właściwych nawyków ruchowych.
Warto współpracować z fizjoterapeutą, który pomoże stworzyć indywidualny plan profilaktyczny. Diagnostyka ultrasonograficzna umożliwia monitorowanie stanu tkanek i szybkie reagowanie na zmiany. W razie dolegliwości bólowych lub ograniczeń ruchu należy skonsultować się ze specjalistą.
Ergonomia pracy i unikanie przeciążeń nadgarstka
Ergonomia odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu przeciążeniom, które są jedną z głównych przyczyn ganglionu. Odpowiednie ustawienie stanowiska pracy, unikanie powtarzalnych ruchów oraz regularne przerwy pomagają zmniejszyć obciążenie stawów i torebek nadgarstkowych.
Osoby szczególnie narażone na przeciążenia, takie jak sportowcy czy pracownicy biurowi, powinny zwracać uwagę na ergonomię. Stosowanie ortez oraz technik fizjoterapeutycznych wspiera funkcję nadgarstka i redukuje dolegliwości bólowe.
Regularne ćwiczenia oraz przerwy ograniczają negatywne skutki powtarzających się ruchów i chronią przed urazami. Współpraca z fizjoterapeutą pomaga wybrać najbardziej efektywne metody profilaktyczne.
Ćwiczenia rozciągające i gimnastyka nadgarstka
Regularne wykonywanie ćwiczeń rozciągających poprawia elastyczność tkanek i wzmacnia mięśnie, zapobiegając zesztywnieniu. Rozciąganie zwiększa też ruchomość, a także zmniejsza napięcie ścięgien i torebek stawowych.
Ćwiczenia obejmują zgięcia, wyprosty, odwodzenia, przywodzenia oraz rotacje nadgarstka, co stymuluje krążenie i drenaż limfatyczny. Pomaga to rozluźnić mięśnie i łagodzić stany zapalne.
Najlepiej wykonywać je spokojnie, bez bólu, a wsparcie fizjoterapeuty zwiększa skuteczność gimnastyki. Regularność jest szczególnie ważna dla osób często korzystających z dłoni, ponieważ pomaga to zapobiegać powstawaniu ganglionów oraz wspiera proces regeneracji po urazach.
Regularne przerwy podczas pracy manualnej
Robienie przerw podczas pracy manualnej zmniejsza ryzyko powstawania ganglionu, ograniczając przeciążenia stawów i powtarzalne ruchy. Pozwala to na rozluźnienie mięśni oraz zmniejszenie nacisku na torebki i pochewki, co przeciwdziała nadprodukcji płynu i tworzeniu się torbieli.
Przerwy sprzyjają regeneracji tkanek oraz redukują stany zapalne. Warto wtedy wykonać proste ćwiczenia rozciągające i zmienić pozycję ręki, co poprawia krążenie i elastyczność mięśni.
Dla osób wykonujących długotrwałe prace manualne lub pracujących przy komputerze regularne przerwy stanowią istotny element profilaktyki ganglionu.