Afazja

Czym jest afazja? Formalna definicja medyczna

Afazja to zaburzenie mowy, które wynika z uszkodzenia mózgu – najczęściej na skutek udaru, urazu czaszkowo-mózgowego, guza mózgu lub postępujących chorób neurodegeneracyjnych. Choć w codziennym języku mówi się o niej jako o „problemach z mówieniem” lub „utracie mowy”, warto zaznaczyć, że w medycynie funkcjonuje jej precyzyjna definicja.

Zgodnie z definicją podawaną m.in. w literaturze neurologicznej i źródłach:

Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy, obejmujące zarówno rozumienie, jak i ekspresję językową – w mowie, piśmie oraz czytaniu.

Innymi słowy, afazja nie dotyczy jedynie mówienia. Może wpływać również na rozumienie słów, pisanie, czytanie, a czasem także na liczenie czy gestykulację, jeśli mają one charakter językowy.

Etymologia i różnice terminologiczne: afazja a dysfazja

Słowo afazja wywodzi się z języka greckiego – „a-” oznacza brak, a „phásis” to mowa, co razem można rozumieć jako brak mowy.

Termin ten nie musi jednak oznaczać całkowitej utraty zdolności mówienia – często afazja objawia się częściowym zaburzeniem funkcji językowych.

W literaturze neurologicznej oraz logopedycznej można spotkać również pojęcie dysfazji. Tu warto rozróżnić:

• Afazja – termin najczęściej używany w kontekście uszkodzeń nabytych, u osób dorosłych, zwykle po udarze lub urazie.
• Dysfazja – bywa stosowany na określenie zaburzeń językowych o mniejszym nasileniu lub dotyczących dzieci, u których rozwój mowy przebiega nieprawidłowo od początku.

W Polsce termin „dysfazja” nie jest powszechnie stosowany, a w praktyce klinicznej najczęściej mówi się o afazji – zarówno w odniesieniu do dorosłych, jak i dzieci z poważniejszymi trudnościami językowymi. Jednak w piśmiennictwie anglojęzycznym różnica ta może być bardziej zaakcentowana.

Znajomość tych pojęć jest istotna nie tylko dla specjalistów, ale również dla pacjentów i ich rodzin, którzy często spotykają się z różnymi określeniami diagnozy – nie zawsze wiedząc, co dokładnie one oznaczają.

Rodzaje afazji

1. Afazja ruchowa (Broki)
   • Problem z mówieniem – osoba ma trudność w budowaniu zdań, mówi wolno, z wysiłkiem i używa prostych słów.
   • Rozumienie mowy jest stosunkowo dobre.
2. Afazja czuciowa (Wernickego)
   • Osoba mówi płynnie, ale jej wypowiedzi są chaotyczne, pełne błędów i często niezrozumiałe.
   • Rozumienie mowy jest poważnie zaburzone.
3. Afazja globalna
   • Najcięższa forma afazji, w której zarówno rozumienie, jak i mówienie są poważnie uszkodzone.
   • Osoba może mieć problem z każdym aspektem komunikacji językowej.

Objawy afazji

• Trudności z formułowaniem zdań.
• Problemy ze zrozumieniem tego, co mówią inni.
• Używanie niewłaściwych słów lub tworzenie „nieistniejących” słów.
• Trudności w czytaniu i pisaniu.
• Powtarzanie tych samych słów lub fraz.

Przyczyny afazji

Afazja jest wynikiem uszkodzenia obszarów mózgu odpowiedzialnych za język. Do najczęstszych przyczyn należą:

1. Udar mózgu – to główna przyczyna afazji, wynikająca z niedokrwienia lub wylewu krwi do mózgu.
2. Urazy mózgu – np. w wyniku wypadków.
3. Nowotwory mózgu – gdy guz uciska na obszary językowe.
4. Choroby neurodegeneracyjne – takie jak choroba Alzheimera.

Jak diagnozuje się afazję?

Afazję diagnozuje się za pomocą:

• Wywiadu medycznego: Opis objawów i historia choroby.
• Badania neurologicznego: Ocena pracy mózgu i układu nerwowego.
• Testów językowych: Sprawdzenie zdolności rozumienia, mówienia, czytania i pisania.
• Badań obrazowych: Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI) w celu zlokalizowania uszkodzenia mózgu.

Jak odróżnić afazję od innych zaburzeń?

Warto wiedzieć, że afazja nie jest jedynym zaburzeniem, które wpływa na mowę czy komunikację. Może się zdarzyć, że objawy są mylące i prowadzą do błędnej diagnozy lub nieporozumień w rodzinie.

Afazja a dyzartria

Dyzartria to trudność z wymawianiem słów wynikająca z osłabienia mięśni odpowiedzialnych za mowę – na przykład po uszkodzeniu nerwów, które nimi sterują. Osoba z dyzartrią wie, co chce powiedzieć i potrafi dobrać słowa, ale jej mowa jest niewyraźna, zniekształcona lub zbyt cicha.
W afazji natomiast problem leży w samej zdolności do formułowania lub rozumienia języka, mimo że mięśnie twarzy i aparatu mowy mogą działać prawidłowo.

Afazja a aleksja i agrafia

W niektórych przypadkach dochodzi także do zaburzeń czytania (aleksja) lub pisania (agrafia). Choć często towarzyszą afazji, mogą również występować niezależnie – na przykład po uszkodzeniu innych obszarów mózgu. Dlatego pełna diagnoza powinna obejmować także ocenę tych funkcji.

Uszkodzenia mózgu a afazja – nie tylko lewa półkula

Afazja najczęściej występuje po uszkodzeniu lewej półkuli mózgu, zwłaszcza u osób praworęcznych. To właśnie tam znajdują się tzw. ośrodki mowy (np. Broki i Wernickego). Jednak nie tylko one są odpowiedzialne za zdolność komunikowania się.

Uszkodzenia mogą obejmować również:

• struktury podkorowe – np. wzgórze lub jądra podstawy,
• istotę białą, czyli połączenia nerwowe między obszarami mózgu,
• a nawet prawą półkulę, zwłaszcza u osób leworęcznych lub tych z nietypową dominacją półkulową.

Dlatego przy ocenie zaburzeń językowych nie zawsze wystarczy klasyczne „czy był udar lewej półkuli?”. Każdy przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie, z udziałem neurologa i logopedy.

Leczenie afazji

1. Terapia logopedyczna
   • Ćwiczenia mowy, rozumienia i komunikacji, dostosowane do rodzaju afazji.
   • Często obejmuje naukę alternatywnych sposobów komunikacji, takich jak gesty czy używanie tablic obrazkowych.
2. Rehabilitacja neurologiczna
   • Praca nad przywróceniem funkcji mózgowych i kompensacją utraconych zdolności.
3. Wsparcie technologiczne
   • Aplikacje mobilne i programy wspierające naukę mowy i komunikacji.
4. Farmakoterapia (w niektórych przypadkach)
   • Leki poprawiające ukrwienie mózgu lub wspierające regenerację komórek nerwowych.

Jak wspierać osobę z afazją? Wsparcie praktyczne i zrozumienie emocjonalne

Afazja to nie tylko trudność w porozumiewaniu się – to także wyzwanie emocjonalne i społeczne, które wpływa na codzienne życie osoby nią dotkniętej. Dlatego wsparcie powinno być kompleksowe: obejmować zarówno konkretne strategie komunikacyjne, jak i zrozumienie oraz cierpliwość ze strony bliskich.

Praktyczne wskazówki, które ułatwią rozmowę z osobą z afazją

• Rozmawiaj powoli i prostymi zdaniami.
• Daj osobie czas na odpowiedź – nie przerywaj jej.
• Korzystaj z gestów lub obrazków, aby ułatwić komunikację.
• Bądź cierpliwy i zachęcaj do prób mówienia.

Jednocześnie warto pamiętać, że osoby z afazją często czują się niezrozumiane, co może prowadzić do izolacji społecznej i frustracji. Bliscy czasem błędnie interpretują trudności w komunikacji jako brak zainteresowania rozmową, obniżoną inteligencję lub zaburzenia psychiczne. Takie nieporozumienia pogłębiają poczucie osamotnienia i obniżają jakość życia chorego.

Dlatego tak ważna jest edukacja rodziny i otoczenia – osoba z afazją rozumie więcej, niż potrafi wyrazić słowami i wciąż jest tą samą osobą, która potrzebuje cierpliwości, szacunku i życzliwości.

Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich zmaga się z afazją, skontaktuj się z neurologopedą – odpowiednio dobrana terapia może znacząco poprawić komfort życia i funkcjonowanie w społeczeństwie.